ARHEOLOGIJA

Zaštitna arheološka istraživanja Piljakovca

Vladičin Han pre tri hiljade godina

Arheološko nalazište Piljakovac nalazi se u ataru sela Kržince na oko 2 km od Vladičinog Hana. Situirano je na prostranoj rečnoj terasi, nedaleko od ušća potoka Geman u Južnu Moravu. Nalazište zahvata površinu od oko 4 ha, a po osi sever - jug, sadašnji put Leskovac - Vranje, deli ga na dva dela približno jednake površine.

Kao arheološko nalazište zabeležno je prilikom istraživanja 1966, kada su konstatovani atipični fragmenti keramike, najverovatnije bronzanodopske. Takođe, ovo nalazište je, juna 2002. godine, zabeležila, uz trasu auto-puta E70, ekipa Narodnog muzeja iz Beograda.

Zaštitna sondažna istraživanja nalazišta Piljakovac izvedena su u periodu od 04. do 24. aprila 2003. godine. Prospekcijom površine nalazišta utvrđeno je da je njegov zapadni deo prilično opustošen ispiranjem tla, pa je u njemu pronađena samo manja koncentracija arheološkog materijala. U istočnom delu nalazišta, koje deli seoski put, koncentracija nalaza, odnosno keramike, kamena, kućnog lepa je znatno veća. Podela nalazišta magistralnim i lokalnim putem uslovilo je da ono u toku istraživanja bude podeljeno na četiri sektora u kojima su otvorene četiri probne sonde, različitih dimenzija, ukupne površine 102 m2.

Panorama loklaliteta Kržince - Piljakovac

Tokom arheoloških istraživanja nalazišta Piljakovac otkriveno je da se ovde kriju ostaci značajnijeg praistorijskog naselja kao i manje srednjovekovne naseobine. Središni deo ovih naselja otkriven je u istočnom delu nalazišta, odnosno sektorima I i II, koji su udaljeni oko 40 m od magistralnog puta Leskovac - Vranje. Sonde u sektorima III i IV otvorene su u severoistočnom, odnosno jugozapadnom delu nalazišta što ujedno predstavlja i krajnje granice širenja ovog većeg praistorijskog naselja.

Kulturni sloj u svim otvorenim sondama naleže na sivu sterilnu glinu. Debljina kulturnog sloja kreće se između 0,40 i 2,10 m. U sondama sektora I i II jasno su konstatovana četiri kulturna sloja. Neposredno iznad zdravice, u najdubljem kulturnom sloju, otkrivena je keramika karakteristična za sam kraj razvijenog bronzanog doba, odnosno za period između XIV i XIII veka pre naše ere. U ovom sloju najbroniji su kruškoliki pehari, manje bikonične zdele razgrnutog oboda, konične šolje, a najbrojniji su fragmenti neukrašenih kruškolikih amfora sa četiri vertikalne drške simetrično raspoređene na trbuhu. Na osnovu tipoloških odlika, grnčarija iz ovog sloja se može svrstati u brnjičku kulturnu grupu. U ovom sloju je nađeno i više artefakata od okresanog kamena ( kremen, kvarcit), kao što su strugalice, strugači, kraća i duža sečiva i dr. Takođe, pronađen je i jedini predmet od metala, odnosno bronze.

Ostaci jame i kamene konstrukcije

Nakon ovog, sledi sloj sa sa keramikom iz prelaznog perioda iz bronzanog u starije gvozdeno doba, odnosno period od XII do X veka p.n.e. Keramika iz ovog sloja, većinom je polirana, a od keramičkih oblika najzastupljenije su zdele, amfore, pehari i krčazi. Grnčarija ovog sloja uglavnom je dekorisana kanelovanjem.

Neposredno na ovaj sloj naležu zana igla, pravougaonog preseka koja je delimično oštećena. ostaci stambenih objekata nastali u IX-VIII veku p.n.e., odnosno u početnim etapama razvoja starijeg gvozdenog doba. Ostaci obrušenih zidova kao i podnog lepa ovih nadzemnih objekata pružile su značajne podatke o veličini i načinu njihove gradnje. Na izgorelom kućnom lepu jasno se uočavaju otisci greda i pruća čiji

promer varira od nekoliko do više desetina centimetara. Od keramičkih formi dominiraju posude raznovrsnih oblika, amofore, šolje, pehari. Znatan broj posuda dekorisan je žigosanjem "?" motiva, otiskivanjem nazubljenog točkića - radle i kanelovanjem. I u ovom kulturnom sloju je pronađen izvestan broj artefakata od okresanog kamena, uglavnom strugača.

Delovi otkrivenog objekta

Takođe, u ovom kulturnom sloju, u sondi I, istraženo je i par jama različitih veličina, a koje su ukopane tokom starijeg gvozdenog doba.

Najzad, u najmlađem i najvišem sloju, koji je ispod same površine, otkrivena je srednjovekovna grnčarija iz X i XI veka. Od grnčarije najzastupljeniji su lonci koji su, uglavnom dekorisani snopovima paralelno ili valovito urezanih linija.

Rezultati zaštitnih arheoloških istraživanja nalazišta Piljakovac kod Vladičinog Hana pružila su dragocene podatke o složenim procesima etno-kulturnih promena koje su obeležile kraj bronzanog doba kao i početak starijeg gvozdenog doba. Takođe, ovo nalazište je izuzetno važno zbog očuvane stratigrafije kao i značajne količine pokretnog arheološkog materijala što nije slučaj sa većinom nalazišta prelaznog perioda u ovom delu Srbije.

Svakako, istraživanja ovog nalazišta bi trebalo nastaviti, naročito ako se ima u vidu da mu preti uništenje izgradnjom novog autoputa.

Mr Mirko Peković