TEMA BROJA - PALEONTOLOGIJA

Pripremio: Oliver Klajn

Potomstvo džinovske bakterije?

Guejdžou je provincija na jugozapadu Kine. Ova provincija dobila je nadimak Kraljevstvo fosila ili Kraljevstvo paleontologije. Paleontolozi iz čitavog sveta dolaze u nju. Razlog ovolike pažnje je, pored ostalog, pronalazak najstarijeg poznatog fosila životinjskog embriona na Zemlji za kojeg se procenjuje da je star 670 miliona godina! To znači da potiče iz perioda prekambrijuma, odnosno njegove završne faze neoproterozoika. Sačuvan je u dosta dobrom stanju, u fosfornoj steni na jugu Guejdžoua.

Jedna od najznačajnihih naslaga je ležište Doušantuo u Guejdžou, gde su nađeni fosili od značaja za nauku u celom svetu. U naučnu terminologiju je ušao izraz Doušantuo tip očuvanosti . Taj tip očuvanosti podrazumeva fosfatnu fosilizaciju, kada se ćelije zamenjaju fosfatom, koji omogućava da se ćelije očuvaju.

Kinesko ležište je važno za izučavanje životinjskog sveta iz perioda edijakarijuma, koji prethodi kambrijumu. U kambrijumu je došlo do iznenadnog usložnjavanja životinskog sveta, ubrzana je evolucija. Ovaj proces odvijao se pre oko 542 miliona godina i stručno je nazvan kambrijumska eksplozija.

Doušantuo omogućava da se stvori celovitija slika o životinjama na prelazu ovih geoloških perioda. Ležište je smešteno između dve mase stena različite starosti. Za najstariju životinju sa simetričnim odlikama smatra se Vernanimalcula guizhouena . Za njeno postojanje svet je saznao 2005. godine. Reč je o organskoj strukturi skoro mikroskopske veličine, staroj između 580 i 600 miliona godina. Otkriv ši ovu životinju u Doušantou, naučnici su uočili triploblastiju, tj. tri sloja ćelija nazvanih klicini listovi. Blastula je inače faza u razvoju embriona kada je on u obliku šuplje lopte.

Triploblastula podrazumeva tri osnovna klicina lista: ektoderm, mezoderm i endoderm. Vernanimalcula guizhouena je imala i alimentarni kanal kojim je prenošena hrana do organa za varenje, i par telesnih udubljenja za koje se pretpostavlja da su čulni organi. Nije sasvim sigurno da li je kod ove životinje postojala simetrija. Od ovoga zavisi da li je do složenije građe životinja i podele organizama došlo znatno pre kambrijumske eksplozije .

Nedostatak odraslih oblika životinja iz tog vremena u Doušantuu znatno usložnjava problematiku. Jedino su nađeni sićušni odrasli korali i sunđeri. Pronađeno je deset uzoraka Vernanimalcula guizhouena . Ukoliko je to prva simetrična životinja, o čemu su mišljenja u naučnim krugovima podeljena, onda je kambrijumska eksplozija predstavljala samo povećavanje već postojećih vrsta. Čak postoje osporavanja da je Vernanimalcula guizhouena uopšte i bila životinja.

U Doušantuu su izučeni mikrofosili algi i drugih srodnih nepokretnih, nižih, višećelijskih i neizdiferenciranih biljaka. Tu su i fosilni ostaci praživotinja, trepljara, modrozelelenih bakterija i akritarha. Neki od embriona su u ranoj fazi ćelijske deobe. Osim embriona, ima i jaja. Veruje se da su to jaja sunđera i žarnjaka, pri čemu su ovi drugi mahom korali a sve to pored odraslih primeraka ova dva taksonomska tipa.

Jedna od najvećih bakterija svih vremena je Thiomargarita namibiensis , čije se ćelije vide golim

okom. Postoje hipoteze da su embrioni i jaja na ovom kineskom ležištu zapravo fosili neke drevne džinovske bakterije, mada je verovatnoća da to bude istinuto jer su nedavna poređenja pomenute bakterije u fazi truljenja sa fosilima iz Doušantoa pokazala da nema sličnosti.

Najduži vrat ikada

Zapadno od Guejdžoua je provincija Junan. U Junanu je otkopan prvi celovit skelet dinosaurusa, 1938. godine. Više od stotinu skeleta od tada je otkriveno samo u toj provinciji. Iz najranije faze jure je geološka celina Donji Lufeng, u Junanu. Tu je nađen sinosaurus koji je stručno nazvan Dilophosaurus sinensis, poznat kao “kineski gušter” (n aziv sinosaurus ukazuje na latinizovano ime za Kinu). Bio je mesožder i spadao je u teropode sa izuzetno oštrim zubima.

Severno od Junana je provincija Sečuan gde je 1952. prilikom izgradnje puta otkriven Mamenčisaurus . Pripada sauropodima . Mamenčisaurus je imao jedan od najdužih vratova među svim bićima koja su ikada naseljavala Zemlju. Dužina mu je iznosila preko 9 m. Biljojed Mamenčisaurus je živeo kasnije od sinosaurusa, u poznoj fazi jure, između 160 i 145 milona godina pre našeg vremena. Ime je dobio po mestu gde prolazi trajekt na reci Jinša, pritoci najduže azijske reke Jangce.

Na severu zemlje je veliki region Unutrašnja Mongolija, gde je živeo Psitakosaurus, prema naučnom nazivu Psittacosaurus mongoliensis . Spada u neobične dinosauruse sa kljunom. Osim u Unutrašnjoj Mongoliji njegovi fosili su nađeni i u državi Mongoliji i Rusiji a još se utvrđuje da li ih je bilo i na Tajlandu. Živeli su u ranom delu krede, između 130 i 100 miliona godina pre našeg vremena. Imali su snažnu gornju vilicu i kljun. Mada je bio biljojed, kod njega su uočene čekinje na gornjem delu leđa.

Pojava pernatih ptica

Sa Unutrašnjom Mongolijom graniči se provincija Liaoning, na krajnjem severoistoku zemlje. Fosila iz Liaoninga objašnjavaju evoluciju ptica. Povoljna okolnost je da tu ima odlično očuvanih fosila starih po 125 miliona godina. Osnovni predmet proučavanja je perje dinosaurusa i najranijih ptica, građa tadašnjih insekata i onovremenog biljnog sveta.

Izuzetan primer najranijih ptica u Kini predstavlja Čangčengornis, koji je živeo u doba kreda. Ostaci ove ptice pronađeni su na geološkoj naslagi Jišian, u blizini luke i saobraćajnice Jinžu.

Naučnici su za Čangčengornis- a najpre mislili da je Konfuciosornis čijih je nekoliko stotina uzoraka pronađeno. Konfuciosornis je takođe ptica koja je živela u ranom delu krede. Osim na lokalitetu Jišian, njeni ostaci su nađeni i na naslagi Jiufotang koja predstavlja važan izvor informacija za paleontologe. Pomenuta nalazišta spadaju u takozvani Jehol ekosistem koji obuhvata sve žive organizme severoistočne Kine, od 133 do 120 miliona godina pre našeg vremena.

Konfuciosornis je najstarija poznata ptica koja je imala kljun. Dobila je ime po velikom kineskom filozofu i političaru Konfučiju. Kada su kineski naučnici, uz pomoć kolega sa zapada, uočili da je Čangčengornis posebna vrsta, dali su stručni naziv vrste Changchengornis hengdaoziensis . Ime je dobila po Kineskom zidu. Te dve ptice nisu bile veće od današnje vrane. Verovatno je da su obe vrste imale drugačiju ishranu. Poput današnjih ptica, imale su kratak rep i uvećanu grudnu kost. Veruje se da su ptice tog doba mogle da lete ali su to činile prilično nespretno.

Kineski dinosauruski park

Na krajnjem istoku Kine je Đangsu, provincija sa najvećom gustinom naseljenosti. Na jugu je metropola sa više miliona stanovnika, Čangdžou. U Čangdžouu od 2000. godine postoji Kineski dinosauruski park. U tom muzeju na otvorenom može se videti gotovo kompletan fosilni skelet dinosaurusa roda Sinosauropteryx, prvi rod koji nije ptičiji a za koji se zna da je imao perje. Sinosauropteryx je bio mali, sa izuzetno dugim repom i kratkim šapama. Nauci su poznati njihov način razmonožavanja i ishrane.

U Kineskom dinosauruskom parku postoje i fosilni ostaci džinovskih gmizavaca kojih nije bilo na području današnje Kine. To su, pored ostalih, Brahiosaurus i Hadrosaurus .

U Ujgurskom autonomnom regionu Šinđang, na severozapadu Kine, međunarodni tim istraživača je otkrio ove godine čitavu lobanju, vilicu, deo skeleta i nožnu kost nove vrste dinosaurusa. I ovde je reč o vrsti vrlo srodnoj pticama. Pronađeni su ostaci mladunčeta starog manje od godinu dana. Naučnici su mu dali ime po ličnosti iz velikog romana iz vremena dinastije Ming „Putovanje na zapad“ - Aorun Žoui. Po svemu sudeći, ova novootkrivena vrsta je lovila manje sisare i guštere i važna je karika u evoluciji i pronalaženju veze između ptica i dinosaurusa.

Dokaz za poreklo iz vode

Tim paleontologa iz Kine i Kanade, maja 2007, otkrio je primitivnu vrstu kornjače, najstariju poznatu vrstu na svetu - 220 miliona godina pre našeg vremena. Naziv joj je Odontochelys semitestacea . Otkrivena je u već pomenutoj provinciji Guejdžou. Velika vrednost pronalaska fosila tog gmizavca je u tome što daje potporu teoriji da su kornjače nastale u vodi. Gornji deo kornjačinog oklopa je nastao nakon stomačnog dela. Odontochelys semitestacea je imala zube a donji deo bio je kao kod današnjih kornjača. Sličnosti sa današnjim kornjačama sa mekim oklopom ukazuju na poreklo iz vode.

Naslage fosilizovane mahovine

Na području Japana, tamošnji paleontolozi već dugo vremena proučavaju morske mahovine (taksonomski Bryozoa ) iz pleistocenskih naslaga. Nedavno su otkrili ležište Setana, možda najbolje očuvane morske mahovine iz tog geološkog perioda. Setana se nalazi kod gradića Kuromacunai, na ostrvu Hokaido. Do sada je evidentirano oko 120 vrsta. Neke su iz reda Cyclostomatida koji se javlja u vreme ordovicijuma, a druge iz reda Cheliostomata , u čijem sastavu je kalcijum karbonat i koje mogu da rastu na različitim površinama poput morske trave i stena.

Postoji i veoma bitno nalazište fosila morskih mahovina iz perioda kreda, takođe na ostrvu Hokaido, koje je otkriveno 2005. godine na inicijativu jednog ruskog naučnika koji je došao u posetu japanskim kolegama. Kod mesta Mikase, čuvenog po razvoju železnice i rudarstva, nađene su naslage fosila od samo jedne vrste morskih mahovina.

Praistorijska veza Japana i Tajlanda

U Japanu se nalazi jedan od najvećih i najboljih muzeja posvećenih dinosaurusima u svetu. To je Prefekturni muzej dinosaurusa Fukui. Fukui je teritorijalna i administrativna jedinica na zapadu ostrva Honšu. Stručnjaci iz muzeja Fukui su u Tajlandu, oko 260 km severoistočno od Bangkoka, ostvarili izvanredno paleontološko otkriće. U provinciji Nakhon Račašima, iskopavanja su vršena usred polja šećerne trske. Zajedno sa tajlandskim kolegama, japanski stručnjaci iskopali su oko trideset hiljada fosilnih ostataka, među kojima su i neke nepoznate vrste dinosaurusa.

Iskopavanja u Tajlandu su počela pre šest godina. Posebnu pažnju paleontolozi muzeja Fukui posvećuju vrstama koje su živele u Japanu i traže njihove korene na Tajlandu. Ima dosta toga što povezuje vrste dinosaurusa koje su živele na području ovih dveju država. Dosad su otkopani ostaci kornjača i slatkovodnih ajkula. Lokalitet u Tajlandu potiče iz doba krede. Po svemu sudeći, reka je nosila ostatke životinja koji su se tu nataložili. N ađeni su zubi dinosaurusa kakvi nikada ranije nisu viđeni pa se pretpostavlja da je reč o dosad nepoznatoj vrsti.

Na mestu današnjeg muzeja dinosaurusa, kod gradića Kacujama u prefekturi Fukui, vrše se iskopavanja još od 1989. godine. Samo tokom prve godine nađeno je više od trista dinosauruskih fosila pri čemu je utvrđeno postojanje četiri nove vrste. Otkriven je osrednje veliki mesožder Fukuiraptor, iz doba rane krede. Srodan je rodu Allosaurus koji su živeli širom sveta. Fukuiraptor je sličan vrstama tog roda koje su živele u Australiji, dugih do 4m.

U istom periodu živeo je i biljojed Fukuisaurus, kod Kacujame, na ležištu Kitadani. Tu su nađeni deo lobanje i skeleta vrste Fukuisaurus tetoriensis . Bio je težak oko 400 kg a dugačak 4,5 m.

Sticajem okolnosti, jedan dečak iz mesta Kuđi, na Hokaidu, otkrio je kost iz nožnog prsta dinosurusa koji je živeo pre 85 milona godina. Taj dinosaurus spada u taksonomsku jedinicu Coelurosauria .

U Južnoj Koreji je nađen Koreaceratops , koji je živeo pre oko sto miliona godina. Nađen je kod jedne brane blizu grada Hvaesong.

Najveća nalazišta na svetu sa jajima i tragovima dinosaurusa su u Južnoj Koreji. Potiču iz mezozoika i krede.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja