MAGAZIN ZA NAUKU, ISTRAŽIVANJA I OTKRIĆA
»  MENI 
 Home
 Redakcija
 Linkovi
 Kontakt
 
» BROJ 74
Planeta Br 74
Godina XIII
Jul. 2016 - Avgust. 2016.
»  IZBOR IZ BROJEVA
Br. 73
April. 2016g
Br. 74
Jul. 2016g
Br. 71
Nov. 2015g
Br. 72
Feb. 2016g
Br. 69
Jul 2015g
Br. 70
Sept. 2015g
Br. 67
Januar 2015g
Br. 68
April. 2015g
Br. 65
Sept. 2014g
Br. 66
Nov. 2014g
Br. 63
Maj. 2014g
Br. 64
Jul. 2014g
Br. 61
Jan. 2014g
Br. 62
Mart. 2014g
Br. 59
Sept. 2013g
Br. 60
Nov. 2013g
Br. 57
Maj. 2013g
Br. 58
Juli. 2013g
Br. 55
Jan. 2013g
Br. 56
Mart. 2013g
Br. 53
Sept. 2012g
Br. 54
Nov. 2012g
Br. 51
Maj 2012g
Br. 52
Juli 2012g
Br. 49
Jan 2012g
Br. 50
Mart 2012g
Br. 47
Juli 2011g
Br. 48
Oktobar 2011g
Br. 45
Mart 2011g
Br. 46
Maj 2011g
Br. 43
Nov. 2010g
Br. 44
Jan 2011g
Br. 41
Jul 2010g
Br. 42
Sept. 2010g
Br. 39
Mart 2010g
Br. 40
Maj 2010g.
Br. 37
Nov. 2009g.
Br.38
Januar 2010g
Br. 35
Jul.2009g
Br. 36
Sept.2009g
Br. 33
Mart. 2009g.
Br. 34
Maj 2009g.
Br. 31
Nov. 2008g.
Br. 32
Jan 2009g.
Br. 29
Jun 2008g.
Br. 30
Avgust 2008g.
Br. 27
Januar 2008g
Br. 28
Mart 2008g.
Br. 25
Avgust 2007
Br. 26
Nov. 2007
Br. 23
Mart 2007.
Br. 24
Jun 2007
Br. 21
Nov. 2006.
Br. 22
Januar 2007.
Br. 19
Jul 2006.
Br. 20
Sept. 2006.
Br. 17
Mart 2006.
Br. 18
Maj 2006.
Br 15.
Oktobar 2005.
Br. 16
Januar 2006.
Br 13
April 2005g
Br. 14
Jun 2005g
Br. 11
Okt. 2004.
Br. 12
Dec. 2004.
Br 10
Br. 9
Avg 2004.
Br. 10
Sept. 2004.
Br. 7
April 2004.
Br. 8
Jun 2004.
Br. 5
Dec. 2003.
Br. 6
Feb. 2004.
Br. 3
Okt. 2003.
Br. 4
Nov. 2003.
Br. 1
Jun 2003.
Br. 2
Sept. 2003.
» Glavni naslovi

Geologija

 

Pripremili: Dr Katarina Bogićević i Dr Draženko Nenadić

Pra- atmosfera zemlje

Uloga kiseonika u razvoju života

Kiseonik je pojam života. Mozak jednostavno ne može bez njegovog prisustva, izdržimo najviše nekoliko minuta i onda gubimo svest, a ubrzo i život. U prirodi ga ima u vazduhu, vodi i zemlji. Veoma je reaktivan i gradi brojna jedinjenja, ali za čoveka je svakako najbitniji onaj u slobodnoj formi, onaj koji nas okružuje. Da ga ima za samo nekoliko procenata manje, teško bismo disali, što se dešava planinarima kad savlađuju velike nadmorske visine. Poznato je da stanovništvo koje generacijama živi u visokim regionima Anda, Himalaja i drugih planinskih venaca ima gušću krv - da bi iz tako „retkog vazduha“ izvukli maksimum. Njihov bi život, međutim, bio veoma težak na nižim nadmorskim visinama jer bi tako gusta krv, u promenjenim okolnostima, vršila preveliko opterećenje na srce.

Katarina Bogićević. Međutim, da kiseonika ima za samo koji procenat više, u prirodi bi se često dešavali procesi spontanog sagorevanja organske materije. Požari bi bili mnogo češći i imali bi šire razmere, šume bi gorele u mnogim regionima, a sa njima verovatno i brojna ljudska naselja. Prema tome, posmatrajući sa naše tačke gledišta, kiseonika ima u atmosferi onoliko koliko nam je potrebno. Podaci o mladoj atmosferi Zemlje ukazuju na to da ga, u početnoj fazi njenog formiranja, nije bilo, a da je svojom pojavom ostavio duboke tragove u sedimentima koji su se tada formirali i u živom svetu.

filer
filer



1% na svakih sto miliona godina


Formiranje pra-atmosfere započelo je u davnoj geološkoj prošlosti. Pošto su sedimentne stene, koje nastaju u vodi, postojale i pre 3,8 milijardi godina, znači da je vode u tečnom stanju u tom periodu bilo dovoljno na Zemljinoj površini. Astronomski proračuni pokazuju da je u tom vremenskom intervalu Sunce zračilo 75% današnje toplote - vrednost je, u proseku, rasla za 1°C na svakih 100 miliona godina. Ipak, i pored relativno male energije koja je primana spolja, samo dovoljno gusta pra-atmosfera je sprečavala ulazak Zemlje u fazu sigurnog ledenog doba, u kojoj bi verovatno ostala duži vremenski period. Primera takvih ledenih perioda bilo je pre 2,2 milijarde, zatim pre 710 i 635 miliona godina, kada je naša planeta bila tako hladna da je bila sva zaleđena, pa je izgledala kao snežna grudva.Pored uloge toplotnog izolatora koji greje našu planetu, važna uloga atmosfere je i u tome da, putem cirkulacije vazduha, učestvuje u ublažavanju temperaturnih razlika na Zemlji. U početnoj fazi formiranja, Zemlja je bila lopta rastopljenog stenja, bez prisustva atmosfere. Hlađenjem stena i formiranjem površinske kore, gasovi izbacivani kroz vulkanska grotla i mnogobrojne pukotine, počeli su da stvaraju prvu pra-atmosferu. Nju su činili vodena para, čijim su se povratkom na tlo u vidu kiše formirali okeani, zatim azot, amonijak, vodonik, ugljen-dioksid i dr. Na površini je bilo veoma vruće, sa temperaturom koja je iznosila između 90-100°C. Amonijak se pod dejstvom Sunčevog zračenja raspadao na azot i vodonik, a najveći deo vodonika, čiji su molekuli vrlo lagani, „pobegao“ je u svemir. Pošto je azot težak, stabilan i hemijski slabo aktivan gas, zadržao se u prvobitnoj atmosferi, i danas čini najveći procenat vazduha koji udišemo. Smatra se da je u ranoj fazi formiranja Zemlje količina ugljen-dioksida u atmosferi iznosila i do 80%, pre oko 3,5 milijardi godina pala je na 20%, a već pre 2 milijarde godina ta količina se svela na samo 8%.
Međutim, pre oko 600 miliona godina količina ovoga gasa spustila se na vrednost ispod 1%, dok je količina kiseonika porasla na 15%.

Atmosfera predstavlja relativno tanak vazdušni omotač oko naše planete, bez koga opstanak života koji poznajemo ne bi bio moguć. Osnovne gasove ovog omotača čine: azot (78,08%), kiseonik (20,95%) i argon (0,93%) koji predstavljaju većinski deo njegove zapremine, dok nebrojeni drugi gasovi poput ugljen-dioksida, neona, helijuma, metana, vodonika, ugljen-monoksida itd, čine ostatak od 0,04%. Atmosfera sadrži i vodenu paru u različitim količinama (od 0-4%), čestice prašine i dima. Ovakav sastav Zemljinog vazdušnog omotača, međutim, nije oduvek bio isti;kolebao se i menjao dok najzad nije postao onakav kakav je poznat danas.





Zamalo kao na Veneri

Velike količine ugljen-dioksida, tokom nekoliko milijardi godina, utrošene su na stvaranje brojnih karbonatnih stena (krečnjaka, dolomita…), čijim bi se oslobađanjem pritisak na površini planete sa 1 bara povećao na vrednost od 60 bara. Sigurno je da je u prvobitnoj atmosferi količina ovoga gasa uticala na održavanje znatne toplote na površini Zemlje. Kako se ugljen-dioksid polako vezivao u stene i formirao karbonate, slabio je efekat staklene bašte - ali je s druge strane jačala energija koju nam je slalo Sunce, tako da su ova dva procesa bila u stanju određene ravnoteže. Da nije bilo tako, Zemlja bi izgledala poput vruće Venere, bezvazdušnog Meseca ili hladnog Marsa. Iako je trenutna procentualna vrednost ugljen-dioksida samo oko 0,035%, to je dovoljno da prosečna temperatura na Zemlji iznosi oko 15°C, tj. toplija je za oko 30°C nego da ga uopšte nema.Iako je prvobitna atmosfera omogućila formiranje života, sâm život je započeo da menja prirodu atmosfere. Niz hemijskih reakcija tokom fotosinteze proizvodi složene spojeve - ugljovodonike iz ugljenika, vodonika i kiseonika. Prve bakterije sposobne za fotosintezu dobijale su ugljenik i kiseonik iz ugljen-dioksida, a kao izvor vodonika koristile su sumpor-vodonik. Upravo to je dovelo do pretpostavki da je prvi život nastao u blizini vrelih vulkanskih izvora na morskom dnu. Prve bakterije koristile su ugljen-dioksid rastvoren u vodi, a tek kasnije razvile su se one forme koje su, pomoću svetlosti, dobijale vodonik iz vode, umesto iz sumporvodonika. Kiseonik koji bi preostao nakon što bi uzele vodonik iz vode za njih je bio otpad, pa se vraćao u atmosferu, što je dovodilo do velikih promena u njenom sastavu.

 

 

 

Dr Katarina Bogićević i Dr Draženko Nenadić

 

 

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"

 

 

 

  back   top
» Pretraži SAJT  

powered by FreeFind

»  Korisno 
Bookmark This Page
E-mail This Page
Printer Versie
Print This Page
Site map

» Pratite nas  
Pratite nas na Facebook-u Pratite nas na Twitter - u  
»  Prijatelji Planete
»   ON LINE PRODAJA

6 digitalnih izdanja:
4,58 EUR/540,00 RSD
Uštedite čitajući digitalna izdanja 50%

Samo ovo izdanje:
1,22 EUR/144,00 RSD
Uštedite čitajući digitalno izdanje 20%

www.novinarnica.netfree counters

Čitajte na kompjuteru, tabletu ili mobilnom telefonu

» PRELISTAJTE

NOVINARNICA predlaže
Prelistajte besplatno
primerke

Planeta Br 48


Planeta Br 63


» BROJ 73
Planeta Br 72
Godina XIII
April. 2016 - Jun. 2016.

 

 

Magazin za nauku, kulturu, istraživanja i otkrića
Copyright © 2003 -2015. PLANETA