Uporedo sa političkim razvojem, Srbija je nastojala da se što
brže razvije i na društvenom i na naučno-tehnološkom polju. Počev od prve polovine
19. veka, svoje najdarovitije učenike i studente slala je na evropske visoke škole
i univerzitete. Obogaćeni najraznovrsnijim znanjima potrebnim za razvoj svoje male
i tek stasale države, ti mladi ljudi vraćali su se kao stručnjaci u domovinu sa
jednim ciljem: da pomognu bržem razvoju zemlje i da je priključe Evropi. Za do
juče gotovo feudalnu državu, ti mladi obrazovani ljudi bili su istinske vođe
u budućnost. Njima su se ubrzo priključili i drugi pa tako danas Srbija,
uprkos političkoj sudbini koja joj često nije išla u korist, predstavlja
svetlu tačku naučno-tehnološkog razvoja ovog dela sveta i po tome sustiže
razvijene i bogate države.
Upravo pod ovim naslovom, Tesla je 9. septembra 1915. Godine, u časopisu Manufacturer,s Record,
objavio svojevrsnu "bajku o elektricitetu " i svim ključnim akterima "priče čudesnije od ma koje priče iz Hiljadu
i jedne noći"
Uporedo sa društveno-političkim razvojem,
Srbija je nastojala da se što brže razvije i na obrazovnom i na naučno-tehnološkom polju.
Počev od prve polovine 19. veka, slala je svoje najdarovitije učenike i studente na evropske
visoke škole i univerzitete. Obogaćeni najraznovrsnijim znanjima potrebnim za razvoj svoje
male i tek stasale države, ti mladi ljudi vraćali su joj se kao stručnjaci sa jednim ciljem:
da pomognu bržem razvoju svoje zemlje i da je priključe Evropi. Za do juče gotovo feudalnu državu,
ti mladi obrazovani ljudi bili su istinske vođe u budućnost. Njima su se kasnije priključili drugi
pa tako danas Srbija, uprkos političkoj sudbini koja joj često nije išla u korist, predstavlja svetlu
tačku naučno-tehnološkog razvoja tog dela sveta i po tome ne zaostaje za razvijenim i bogatim državama.
Istraživanje našeg najbližeg suseda u kosmosu - Meseca kosmičkim sondama
koje se spuštaju na njegovu površinu postaje sve intenzivnije uz povećavanje broja učesnika
u svojevrsnom dokazivanju tehnološke moći državnih agencija i privatnih kompanija koje takve
projekte ostvaruju. Posle uspešnog spuštanja indijske sonde-lendera “Chandrayaan” u blizini
Mesečevog južnog pola, obavljanje takve misije postalo je pitanje prestiža među kosmičkim
agencijama velikih i tehnološki razvijenih sila. Ali, takav ambiciozan cilj postavile su
i neke privatne kompanije koje razvijaju tehologije kosmičkih letelica i vide svoj interes
u budućoj eksploataciji prirodnih resursa Meseca. Uspešna spuštanja na Mesečevu površinu
do sada su ostvarili SSSR, SAD, Kina, Indija i Japan.
Svemirska sonda „juno“ se 30. decembra 2023. približila Jupiterovom
vulkanskom mesecu Io - na samo 2500 km od njegove površine! Mesec Io je Jupiteru
najbliži veliki mesec (od postojeća četiri koji su poznati i kao Galilejevi
meseci Jupitera). Pošto je najbliži Jupiteru, nalazi se pod najvećim uticajem
Jupiterove gravitacije. Preostala dva najbliža, Ganimed i Evropa, utiču na to
da Io ima relativno eleptičnu orbitu.
Posle Kine, Indije... nedavno je svemirsku sondu na površinu Meseca spustio i Japan.
Razlozi za istraživanja Meseca su brojni: od toga da se i manje države pokažu u svemiru,
preko činjenice da je Mesec nama najbliže nebesko telo i kao takav je najlakša meta za
istraživanje svemirskim letelicama, do ekonomskih razloga, tj. zbog minerala koji se tamo nalaze.
Ipak, samo istraživanje Meseca otkriva i druge tajne.
Seizmološka ispitivanja Meseca pokazuju da su lunarni potresi mogući
uprkos činjenici da Mesec verovatno ne poseduje značajnu tektonsku aktivnost.
Takođe, pokazalo se da je dosadašnja ograničena ljudska aktivnost na Mesecu,
tokom „Apolo“ programa, prouzrokovala seizmološku aktivnost, veće dužine
trajanja i jačeg intenziteta od očekivanog. Pitanje koje se postavlja,
u kontekstu budućih planova za uspostavljanje trajnog ljudskog prisustva
na Mesecu i eksploataciju lunarnih resursa, glasi: hoće li pri značajnijoj
ljudskoj aktivnosti Mesec biti u stanju stalnog potresa? Hoće li bušenja
pri rudarenju i gradnji naseobina biti izvor toliko jake seizmološke
aktivnosti da bi ona predstavljala prepreku za ostvarenje pomenutih ciljeva?
U Matematičkom institutu u Beogradu, u okviru seminara:
„Matematika i muzika”, pod rukovodstvom prof. dr Vesne Todorčević,
12. februara o.g. predavanje je održao eminentni muzičar, kompozitor
i pevač tradicionalnog vizantijskog stila Slobodan Trkulja.
„Algebra je pisana geometrija,
a geometrija je algebra u slikama”, jednostavno
je objasnila vezu između algebre i geometrije
čuvena francuska matematičarka Marija-Sofija Žermen.
Američka svemirska agencija NASA uskoro će odabrati četiri kandidata,
čiji će zadatak biti da neprekidno provedu dvanaest meseci unutar specijalnog simulatora
u kome će biti “režirane” sve one situacije koje mogu da se dogode tokom misije na Marsu.
Simulator Mars Dune Alpha je oblikovan kao istraživačka stanica modularnog tipa, potpuno
je urađen 3D štampom, i nalazi se u svemirskom centru “Džonson”, u Hjustonu.
Proteklih decenija Tesla je prjavio 299 patenata u 26 zemalja sveta.
Svoj poslednji patent prijavio je u svojoj 72. godini. Bio je to „Aparat za vazdušni transport”,
letelica s vertikalnim poletanjem i sletanjem, kombinacija helikoptera i aviona koji će pokretati njegove turbine.
Pre tačno četrdeset godina, 15. aprila 1984. godine, na prostoru platoa između sada
već bivše Glavne železničke stanice u Beogradu, bivše Pošte 2 i nekadašnjeg „prvog levog koloseka“,
okupilo se puno ljudi. Pored službenika u svečanim odelima i delegacija iz brojnih značajnih državnih
sekretarijata i organa, mnoštvo građana je došlo da, uz svečani program, obeleži trostruki jubilej:
sto godina od otvaranja pruge Beograd-Niš, trideset godina radničkog samoupravljanja u Jugoslaviji
i trideset peti Dan železničara Jugoslavije.
Kada je sredinom 2023. godine australijsko ministarstvo odbrane
odobrilo sredstva za finansiranje projekta pod nazivom dishbrain (mozak u činiji),
u kojem se ukrštaju pravi, ljudski neuroni sa kompjuterskim čipom, vest je zagolicala
pažnju javnosti, izazivajući čitav spektar reakcija. Nije lako zamisliti: splet
velikog broja živih neurona (čovečjih i mišjih) povezano na mikro elektrode
(a sve to nekako smešteno u činiju, jer tako mu ime kaže) igra igru „pong“.
Prilično bizarna slika u kojoj na prvi pogled ima mnogo pogrešnog. Zato je bitno da se
razume sve ono stvarno važno i korisno što ovaj eksperiment donosi.
U poređenju sa vremenom samo par vekova unazad, životni vek čoveka
je danas značajno duži, što dokazuje i sve veći broj stogodišnjaka širom sveta.
U SAD, na primer, početkom 18. veka ih je (prema zvaničnim podacima Biroa za popis
stanovništva SAD) bilo 90, ili po jedan stogodišnjak na svakih 189.000 ljudi,
a danas ih ima više od 53.000, što je po jedan na svakih 5.800 stanovnika Amerike.
Ali, produženje životnog veka je pokazalo i svoje drugo lice, povećanjem stope hroničnih
i degenerativnih bolesti, sa srčanim oboljenjima na vrhu te liste, te čovek nije
zainteresovan samo za duži život, već prvenstveno za duže “očekivano trajanje zdravog života“.
Hirurško lečenje najtežih oblika karotidne bolesti, kod obolelih sa
najvećim mogućim suženjima arterija na vratu, podrazumeva vrlo zahtevne procedure sa
najvećim rizikom za potencijalno ozbiljne neurološke komplikacije – tri odsto pacijenata
doživi moždani udar tokom tih zahvata, a jedan odsto njih ne preživi operaciju. Koristeći
inovativni ishemic postconditioning, jednostavnu ali revolucionarnu metodu prof. dr Nenada
Ilijevskog, upravnika Klinike za vaskularnu hirurgiju Instituta za kardiovaskularne bolesti
Dedinje (IKVBD), stručnjaci ove ustanove su taj rizik sveli na nulu.
Uobičajene oralne infekcije, parodontalne bolesti i karijes,
u vezi su sa inflamatornim (zapaljenskim) metaboličkim profilima koji povećavaju
rizik od kardiometaboličkih bolesti, sugeriše jedna nova međunarodna studija.
Objavljena u časopisu Journal of Dental Research, studija finskih i austrijskih
naučnika je takođe pokazala da su oralne infekcije prediktori budućih negativnih
promena u metaboličkim profilima.
Edukativno-interaktivnim turama „Putevima nauke Tesle i Ajnštajna“ i
„Žene u nauci“, koje se u Muzeju iluzija u Beogradu organizuju za grupe posetilaca
i učenike, nedavno je pridodata i četvrta tura „Darvinov dan: iluzije i evolucija.“
Na širokom prostranstvu između Maroka i Egipta živeo je, tokom više milenijuma,
berberski lav. Među zoolozima je bilo dosta neslaganja oko toga gde spadaju ova istrebljena bića
iz taksonomske porodice mačaka pa su, tokom poslednje dve decenije, obavljena istraživanja njihove
genetike. Došlo se do zaključka da su, i pored razlika u strukturi i obliku mitohondrijskog DNK,
berberski lavovi vrlo slični onima u drugim krajevima Afrike pa i i azijskom lavu koji danas živi
samo u Indiji. Sve ove lavlje populacije svrstane su u podvrstu Panthera leo leo.
Zmije (Ophidia, Serpentes) podred su unutar klase gmizavaca.
Srodne su gušterima i zajedno sa njima čine najbrojniju grupu recentnih gmizavaca.
Od oko 4000 vrsta zmija koje žive na našoj planeti, otrovno je oko 400.
Ima ih na svim kontinentima osim na Antarktiku i na većini manjih kopnenih masa.
Izuzeci su neka velika ostrva, kao što su Irska, Island, Grenland,
Havajski arhipelag i ostrva Novog Zelanda, i mnoga manja ostrva na Atlanskom
i centralnom Tihom okeanu. Morske zmije su široko rasprostranjene u Indijskom i
Pacifičkom okeanu.
Golobranci su morski puževi koji pripadaju redu Nudibranchia, u okviru kojeg postoji
oko tri hiljade vrsta. Jedna od taksonomskih familija je Tethydidae koja ima dva roda.
U tu familiju spada rod Melibe pod koji potpada 17 vrsta. Među njima se ističe Melibe leonina ili,
kolokvijalno: lavlji golobranac. Ova životinja živi u Tihom okeanu, od Aljaske do najsevernije meksičke države Baha Kalifornija.
Uglavnom borave u morskoj travi, među algama i na stenama, na dubinama do 37 m.
Posle izložbi o kafi, čaju, čokoladi i vinu, u Galeriji Prirodnjačkog muzeja
na Kalemegdanu je priređena i izložba o začinima. Začini su kroz istoriju bili središte
međunarodne trgovine, uzrok sukoba civilizacija i država, dokaz lične moći i bogatstva,
ali i podsticaj za velika geografska otkrića. Za njih se vezuju najfantastičnije priče
i anegdote.
Smeštena na krajnjem severoistoku Sibira, na istočnoj obali Čukotskog
poluostrva između Beringovog i Čukotskog mora, autonomna oblast Rusije Čukotka dugo
je bila neistražena i obavijena velom tajni. Kao najbliža oblast teritoriji SAD-a,
u vreme Sovjetskog Saveza bila je i teško dostupna istraživačima jer je potpala pod
oštru kontrolu vojnih i političkih struktura u vreme Hladnog rata. Sa površinom od
737.700 km2 i populacijom od oko 50.000 stanovnika, jasno je da je izuzetno slabo naseljena.
Razlog za to je veoma hladna i surova klima. Mada u prostoru oštre arktičke klime,
sa hladnim zimama i kratkim umereno toplim letima, karakteriše je bogata flora i fauna.
Svaka nauka, pa i paleontologija, počela je začuđenošću pred nekom pojavom
koja je bila misteriozna i trebalo ju je objasniti. Ali na samom početku, istraživači
fosilnih ostataka - paleontolozi bili su opčinjeni uglavnom veličinom fosila. /p>
Gastropodi ili puževi su danas najbrojnija klasa mekušaca sa asimetričnim telom
i raznim oblicima ljuštura. Veoma bogat fosilni zapis govori da su mnoge grupe živele i u
geološkoj prošlosti, pojavljivale se i izumirale da bi, u kenozoiku, dostigle izuzetnu raznovrsnost.
Očigledno je građa njihovog tela tokom evolucije bila prilično fleksibilna. Na neki način su bili
otporni na izumiranje jer, od kako su nastali, mnoge grupe su imale tendenciju da opstanu dugo
vremena i da se različitim načinima adaptacija razviju u mnogo različitih redova, familija,
rodova i vrsta. To im je omogućilo da postanu vrlo brojna i raznovrsna grupa koja je nastanila
mnoga staništa. Jedino carstvo koje nisu zauzeli je vazduh.
Irsko more razdvaja Veliku Britaniju od Irske.
Oko te vodene mase, na obalama, pronađeno je približno 400 kamenih natpisa,
od kojih su najstariji iz 4. stoleća. Najviše natpisa je nađeno u provinciji
Munster, na jugu Irske, a priličan broj je otkopan izvan te države, na drugoj
obali Irskog mora, u jugozapadnom Velsu. Na njima su drevne forme irskog jezika.
Naziv pisma je ogam. Veruje se da je to najstariji vid pisanja u Irskoj.
Kada je britanski arheolog Hauard Karter otvorio Tutankamonovu grobnicu 1922.
godine, zapisao je da je video „divne stvari“. Grobnica je bila ispunjena blagom, uključujući
i zlatnu masku Tutankamona, tu su se nalazili zlatni tron pa čak i zlatne sandale. Ali, da li
su sve grobnice u drevnom Egiptu imale ovako bogato ukrašenu unutrašnjost? Odgovor je: ne.
Dok su Velika piramida u Gizi i brojne druge egipatske piramide fascinantne spolja, njihova
unutrašnjost prilično je skromna u poređenju sa stvarima koje su stavljane u grobnice kasnijih
faraona, kao što je Tutankamonova.
Milutin Milanković, jedan od najvećih srpskih naučnika,
proračunao je gotovo savršeno precizan kalendar. Zašto i kako je Milanković
početkom prošlog veka “popravljao” reformisani Cezarev kalendar? Da li nam
je danas potreban precizniji kalendar? O tome pitamo i Jovana Aleksića,
fizičara i člana Astronomskog društva „Ruđer Bošković“ sa dugogodišnjim
iskustvom u promociji i popularizaciji nauke
Nedavno se astronomima pružila prilika da posmatraju i dokažu direktnu vezu
između razarajuće eksplozije zvezda ogromne mase i nastanka najzagonetnijih, a istovremeno
najkompaktnijih nebeskih tela - crnih rupa i neutronskih zvezda. Zahvaljujući teleskopu
u Opservatoriji južne Evrope (ESO’s VLT) i najsavremenijem teleskopu Evropske svemirske
agencije (smeštenom u pustinji Atakama, u Čileu), dva tima astronoma uspela su da prate
posledice eksplozije supernove u obližnjoj galaksiji, našavši dokaz o potonjem nastanku
zagonetnog, kompaktnog nebeskog tela.
Na arheološkom nalazištu Villene, u Španiji, na kojem je,
za šest decenija od kako je otkriveno, nađeno 66 zlatnih predmeta, nedavno
su nađena još dva koja pobuđuju posebno zanimanje stručnjaka: tupa narukvica
i zarđala polukugla ukrašena zlatom. Ono što posebno intrigira jeste činjenica
utvrđena posle prvih analiza sastava: naime, ti predmeti nisu iskovani od
metala iz zemlje već od gvožđa iz meteorite koji su u davnoj prošlosti
pali s neba!
Prema jednoj studiji nedavno objavljenoj u časopisu “Nature Geoscience”,
asteroid veličine 10-15 km, koji je pre 66 miliona godina pao na poluostrvo Jukatan
(danas Meksiko) pokrenuo je prirodnu katastrofu kojom je uništeno tri četvrtine živih vrsta.
Prema najnovijim otkrićima naučnika iz Kraljevske opservatorije Belgije, u uništenju živih
vrsta ulogu je imala i prašina koja je posle udara dospela u atmosferu izazivajući gušenje
atmosfere i sprečavanje biljaka da koriste sunčevu svetlost u procesu fotosinteze.
Nedavno je grupa istraživača sprovela simulacije paleoklime zasnovane na sedimentu
uzetom sa paleontološkog lokaliteta Tanis, u Severnoj Dakoti, gde su sačuvani
dokazi o stanju posle udara, uključujući padavine prašine.
Stručnjaci Lajon koledža u Arkanzasu, SAD, obavili su studiju o
izrazima mačijih lica i došli do zaključka da mačke imaju više od 276 različitih
izraza lica! Istraživanje je vršeno na uzorku od pedeset mačaka koje žive u
jednom kafiću u Los Anđelesu. Svojim izrazima mačke iskazuju brojna osećanja:
od bola i ljutitosti do razdraganosti i sreće. Studija je objavljena krajem
oktobra, u časopisu "Behavioural Processes".
Kod ptica, pliske i šljuke kao i kod nekih drugih ptica selica,
prvo se sele i doleću mužjaci i nalaze mesto gde će se množiti sa ženkom,
ali i braniti ih i boriti za svaku jedinku.
Italijasnki arheolozi su nedavno otkrili sobu u jednoj vili kod Pompeje,
Italija, koja otkriva životne uslove u kojima su živeli robovi u gradu kog
je uništila erupcija obližnjeg vulkana. U toj očuvanoj sobi nađena su tri
drvena kreveta i predmeti kao što su amfore, keramičke vaze i noćne posude.
U jednom tekstu objavljenom u španskom listu “El Pais”
navodi se da su papagaji u zatočeništvu, obično kao kućni ljubimci,
sami - mada su veoma društvena vrsta. A papagaji poseduje veoma
razvijenu inteligenciju koja stalno traži nešto za zabavu i način
da pobegne od dosade. Ako nije tako već žive u izolaciji,
kod papagaja nastaju emocionalni stresovi pa čak i psihički
poremećaji, što dovodi do samopovređivanja, čupanja perja i
kretanje ukrug, po kavezu.
NASA-ina DSOC (Deep Space Optical Communications) tehnologija nedavno je
testirana na letelici "Psiheja", koja se sada nalazi na više od 16 miliona km od Zemlje
i putuje ka jednom nepoznatom metalnom asteroidu.
Mumija “ledenog čoveka” nazvanog Eci, koja je svojevremeno pronađena na padinama Alpa,
u Italiji - ponovo je analizirana, više decenija kasnije. Na osnovu proučavanja genoma iz Ecijevog kuka,
došlo se do preciznije slike ovog davnog ljudskog pretka. Nove analiza upućuju na to da je imao vrlo
malo kose, tamne oči i znatno tamniju kožu. Pretpostavlja se da je, najverovatnije, poticao sa
teritorije današnje Turske, piše u tekstu objavljenom u časopisu “Euronews”.
Najprecizniji atomski sat na svetu nalazio se na Univerzitetu Kolorado,
SAD. Odnedavno, i Kina se uvrstila u zemlje u kojima se vreme izuzetno precizno meri,
piše “Science Alert”. Naučnici sa tamošnjeg Univerziteta za nauku i tehnologiju,
na čelu sa Panom Jianveijem, izradili su optički sat sa stabilnošću i
greškom manjom od pet kvintiliotinki.
Jedno nedavno okončano istraživanje naučnika sa više američkih univerziteta,
zasnovano uglavnom na analizama DNK, upućuje na zaključak da su se ljudski preci borili
protiv izumiranja pre oko 900.000 godina, tj. pre nego što su evoluirali u Homo heidelbergensis.
Sudeći prema geološkim nalazima, u tom dalekom dobu vladale su, na smenu, izuzetne hladnoće
i dugotrajne suše u Africi i Evroaziji, piše u časopisu “Science news”.
U svom nedavno objavljenom specijalnom izdanju o pionirima napretka sveta -
naučnicima, pronalazačima i umetnicima, pa čak i političarima - redakcija nemačkog časopis
za popularizaciju nauke i tehnoloških dostignuća “Geo“ (“Geoepoche“, broj 105) objavila je
niz biografskih odrednica o, po mišljenju redakcije, najznačajnijim umnim ljudima sveta
od 1500. do 1950. godine.
Jedna nedavno obavljena studija u Kini otkrila je da je gigantopitekus,
primat koji je izumro pre 215.000-295.000 godina, nestao zato što se nije prilagodio
životnoj sredini koju su zahvatile nagle klimatske promene. Studija je objavljena u
časopisu “Nature”, i u njoj se navodi da se vrsta Gigantopithecus Blacky nije
prilagodila izmenama staništa, a što je pokrenulo njeno nestajanje
Svakih osam i po godina unutrašnje jezgro naše planete oscilira oko svoje
ose rotacije, navedeno je u časopisu “Nature Communications”. Pomenuta promena odigrava
se ispod površine Zemlje, u delu u kojem je planetarno jezgro podeljeno na tečnu spoljnu
granicu i čvrsti unutrašnji sloj. Ovo područje je delom “odgovorno” za brojne geofizičke
promene naše planete.
Katarina Bogičević, Vesna Bosanac, Vladica Božić, Milan Gnjatović, Ibrahim Hadžić,
Ilijana Jakšić, Ilja Slani, Vladimir Jelenković,
Gordana Jovanović, Oliver Klajn, Sana Knežević, Ivan Kremer, Dragan Lazarević,
Dubravka Marić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Maja Miljević-Đajić,
Draženko Nenadić, Ana Paunović, Barbara Radulović, Zorana Stanić, Sanja Stanković,
Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Ljubiša Topisirović, Zoran Šević
Dostupno na digitalnom formatu
www.novinarnica.net
Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Mileta Mirčetić
Naslovna strana: Marija Miljković
Internet, Instagram i Facebook page: Marija Miljković
